Czym jest stosunek pracy? Kiedy należy zawrzeć umowę o pracę z pracownikiem?

Czym jest stosunek pracy ? Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.Istotnymi elementami stosunku pracy są zatem :

• wykonywanie określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy

• wykonywanie tej pracy pod kierownictwem pracodawcy

• wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę

• wynagrodzenie za wykonaną pracę

Zatrudnienie w takich warunkach jest uznawane za zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, bez względu na to, jak nazwana zostanie umowa zawierana przez strony. Kodeks pracy zakazuje zastępowania umowy o pracę umowami cywilnoprawnymi ( np. umową zlecenia czy umową o dzieło) w sytuacji, kiedy zachowane są warunki wykonywania pracy charakteryzujące stosunek pracy.

Stosunek pracy – problemy praktyczne

W praktyce określenie, kiedy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy bywa problematyczne. Problemy interpretacyjne budzą zwłaszcza elementy związane z kierownictwem pracodawcy i z podporządkowaniem pracownika. Doktryna i orzecznictwo prawa pracy na przestrzeni  lat wypracowały jednak szereg wskazówek pomocnych w interpretacji tego, kiedy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy.Należy pamiętać o tym, że może zdarzyć się taka sytuacja, w której  w umowie, będą pojawiać się cechy charakterystyczne zarówno dla stosunku pracy, jak i dla stosunku cywilnoprawnego, w równych proporcjach.  Jak interpretować takie umowy?  W takiej sytuacji, powinno się badać również zamiar stron i cel umowy w chwili zawierania umowy .

1. Jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy.

2. Przy kwalifikacji prawnej umowy należy uwzględniać okoliczności istniejące w chwili jej zawierania. (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 czerwca 1998 r. I PKN 191/98 ).

Podporządkowanie pracownika, kierownictwo pracodawcy

Badając czy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy, warto pochylić się nie tylko nad zapisami zawartymi w umowie, ale również nad sposobem realizacji tej umowy w praktyce.  Przede wszystkim wskazuje się na to, że cecha charakterystyczna dla stosunku pracy, podporządkowanie pracownika, przejawiać się może w prawie wydawania przez pracodawcę poleceń pracownikowi. Nadto, za uznaniem danego stosunku za stosunek pracy, może przejawiać się również podporządkowanie pracownika ustalanej przez pracodawcy organizacji pracy, decyzjom pracodawcy co do miejsca i czasu wykonywania pracy, czy do ustalanych przez pracodawcę reguł porządkowych.  Wskazuje się, na przykład, że codzienna praca polegająca na bieżącym wykonywaniu poleceń pracodawcy, bez z góry określonych zadań i czynności do wykonania zazwyczaj będzie świadczyć o stosunku pracy. Taką pracę uznaje się bowiem, za pracę wykonywaną pod kierownictwem.

Przy ocenie charakteru stosunku prawnego łączącego strony (umowa o pracę; umowa zlecenia) należy uwzględniać specyfikę funkcjonowania podmiotu zatrudniającego. Umowa zlecenia z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu stosownie do jego potrzeb czynności zlecanych na bieżąco. Taki sposób wykonywania umowy przemawia za uznaniem jej za umowę o pracę (art. 22 §1 i 1[1] KP) (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 października 1999 r. I PKN 307/99)

Stosunek pracy a umowy cywilnoprawne w orzecznictwie

Jeżeli osoba zlecająca wykonanie danej pracy, zleca jedynie zakres prac i terminy ich wykonania, nie ingerując w organizację pracy, nie rozdzielając zadań, na poszczególne osoby, nie prowadząc i nie weryfikując list obecności pracy, nie ustalając godzin pracy, nie  żądając usprawiedliwień za dni, w których praca nie była wykonywana, nie wyciągając  z nieobecności żadnych konsekwencji, to z dużym prawdopodobieństwem można mówić o tym, że nie mamy do czynienia ze stosunkiem pracy. Zwłaszcza, jeżeli osoby wykonujące prace świadomie świadczą ją w oparciu o umowy cywilnoprawne. W tego typu sprawie orzekał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 września 1998 r. Wskazał, że nawet kontrola postępu prac przez zlecającego pracę, nie wyczerpuje pojęcia wykonywania pracy pod jego kierownictwem.

„ kontrola przez pozwanego postępu wykonywanych prac przez grupę, której powód był członkiem, nie wyczerpywała pojęcia prawnego wykonywania pracy pod kierownictwem pozwanego. Wynikający z takiej kontroli zakres podporządkowania powoda był charakterystyczny dla stosunków cywilnoprawnych, ponieważ członkowie grupy sami organizowali swój czas, warsztat i narzędzia pracy, samodzielnie dokonując podziału czynności i realizując wykonanie robót. W zatrudnieniu nie występowały listy obecności w pracy, nie było obowiązku usprawiedliwiania nieobecności w pracy. Pozwany jedynie kontrolował i oceniał postęp i terminowość wykonania uzgodnionych robót. Duża swoboda i samodzielność pracujących w organizowaniu pracy, brak określenia godzinowego wymiaru czasu pracy, w tym ścisłego wyznaczenia określonych godzin rozpoczynania i kończenia pracy, brak ścisłego kierownictwa ze strony pozwanego, wskazywały na minimalne nasilenie cech charakterystycznych dla stosunków pracy. Dlatego Sąd Wojewódzki przyjął, że powód wykonywał zatrudnienie w ramach umów zlecenia lub o dzieło, o czym świadczyły jego zeznania oraz zeznania innych świadków, prawidłowo ocenione przez Sąd pierwszej instancji.”(Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 2 września 1998 r. I PKN 293/98)

Wykroczenie przeciwko prawom pracownika

Ustalenie, kiedy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy jest istotne z punktu widzenia zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Należy pamiętać o tym, że każda sytuacja to odmienny stan faktyczny. Każdy przypadek powinien być rozpatrywany oddzielnie. Warto również wiedzieć, że zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę jest wykroczeniem. To wykroczenie zagrożone jest karą grzywny od 10 000 do 30 000 zł.