Osoba fizyczna

Zwolnienia od kosztów sądowych może domagać się m.in. osoba fizyczna, jeżeli wykaże, że nie jest w stanie tych kosztów ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Taka osoba może ubiegać się o zwolnienie poprzez złożenie stosownego wniosku. Do wniosku powinno być dołączone oświadczenie  o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.  Wzór takiego oświadczenia można znaleźć tutaj.

Osoba prawna

Ze zwolnienia od kosztów sądowych może skorzystać nie tylko osoba fizyczna, ale również osoba prawna oraz jednostka nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. W takim wypadku konieczne jest wykazanie, że osoba prawna, bądź wspomniana jednostka nie ma dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych. We wniosku o zwolnienie od kosztów należy zatem przytoczyć wszystkie fakty wskazujące na brak możliwości uiszczenia kosztów. To również na osobie prawnej ( jednostce) spoczywa ciężar udowodnienia tych faktów. Dlatego też powinna ona zaprezentować stosowne wnioski dowodowe na poparcie jej twierdzeń oraz załączyć do wniosku stosowną dokumentację tak, żeby umożliwić sądowi dokonanie rzetelnej i kompleksowej oceny sytuacji majątkowej.

                “Przepis art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1025 ze zm.) nie określa, w jaki sposób osoba prawna ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych powinna wykazać, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Może tego dokonać przedstawiając jakiekolwiek dokumenty, które pozwalają określić jej sytuację majątkową, np. bilans roczny, sprawozdanie finansowe, wyciągi z kont bankowych, raporty kasowe, deklaracje podatkowe, umowy kredytowe i pisma banku oceniające zdolność kredytową, dokumenty stwierdzające obciążenie hipoteką lub zastawem, dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań itp. ” ( Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27.10.2016r., sygn. akt : V CZ 65/16)

Zwolnienie od kosztów sądowych – instytucja wyjątkowa

Warto pamiętać o tym, że zwolnienie od kosztów sądowych uznawane jest za instytucję wyjątkową, jako że stanowi szczególną pomoc państwa. Uznaje się, że taka pomoc może być udzielona tylko i wyłącznie wtedy, gdy  dana osoba rzeczywiście i obiektywnie nie może ponieść kosztów sądowych. Sądy często zwracają uwagę na to, że strona ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych, decydująca się np. na wniesienie pozwu, powinna  wcześniej zadbać o zabezpieczenie stosownych oszczędności na rzecz kosztów postępowania. Dopiero w sytuacji, kiedy takich oszczędności nie może ona poczynić, albo kiedy oszczędności okażą się niewystarczające, to wtedy sąd może dokonać zwolnienia od kosztów sądowych.

Zadłużenie a zwolnienie od kosztów sądowych

Osoby ubiegające się o zwolnienie od kosztów sądowych często wskazują na przykład na to, że pomimo przyzwoitych zarobków mają liczne zobowiązania. Na przykład spłacają zaciągnięte wcześniej pożyczki . Sądy bardzo często uznają, że sam fakt zadłużenia niekoniecznie musi oznaczać, że stronie przysługuje prawo do zwolnienia od kosztów sądowych.

“Zadłużenie pozwanej nie może automatycznie skutkować udzieleniem jej zwolnienia od opłaty sądowej. Koszty związane z postępowaniem sądowym powinny bowiem być zaspokajane w pierwszej kolejności po wydatkach niezbędnych dla utrzymania siebie i rodziny; nie stanowią one natomiast wydatków „mniejszej wagi” w stosunku do innych zobowiązań publicznych czy prywatnych.” (Sąd Apelacyjny w Krakowie,  postanowienie z dnia 06.03.2017r., sygn. akt : I ACz 136/17)

Kłopoty finansowe w firmie a zwolnienie od kosztów sądowych

Jak już wspominaliśmy zwolnienie od kosztów sądowych jest traktowane jako instytucja wyjątkowa. Dlatego też sądy często wskazują  powinność posiadania przez osoby prowadzące działalność gospodarczą środków finansowych na zabezpieczenie ewentualnego dostępu do sądu. Przejściowe trudności finansowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, również co do zasady nie stanowią podstawy do zwolnienia od kosztów.Co ciekawe – nawet postawienie spółki w stan likwidacji, czy też jej upadłość, nie przesądza jednoznacznie o tym, czy zostanie jej udzielone zwolnienie od kosztów sądowych. Kluczowe jest bowiem wykazanie braku środków na pokrycie opłat sądowych.               

• “Samo postawienie strony procesu w stan likwidacji nie powoduje automatycznie zwolnienia z konsekwencji finansowych wdania się w spór sądowy. Powyższe może być uzasadnione jedynie wykazaniem braku środków na pokrycie opłat sądowych.” (Sąd Apelacyjny w Poznaniu, postanowienie z dnia 14.02.2014r., sygn. akt : III AUz 107/14)

• “Nawet upadłość osoby prawnej nie jest wystarczającą przesłanką dla uwzględnienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, zwolnienie upadłego przedsiębiorstwa od kosztów sądowych uzależnione jest bowiem od wykazania, że jego efektywne aktywa (gotówka, towary itp.) nie wystarczą na pokrycie kosztów.” (Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie – I Wydział Cywilny z dnia 14.02. 2014 r., sygn. akt : I ACz 11/14)

Zwolnienie w całości albo w części

Na sam koniec warto wspomnieć o tym, ze zwolnienie może być udzielone od ponoszenia całości kosztów sądowych. Może być udzielone również jedynie co do ich części. Zwolnienie w części będzie udzielone wtedy, jeżeli sąd uzna, że dana osoba czy jednostka rzeczywiście nie jest w stanie ponieść całości kosztów sądowych, ale jednocześnie jej sytuacja materialna pozwala jej na poniesienie części z tych kosztów.Należy również pamiętać o tym, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.